Jestem pracownikiem Oddziału Planowania Strategicznego działającego w ramach Departamentu Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu. Ukończyłem studia inżynierskie oraz magisterskie na kierunku gospodarka przestrzenna, a także studia podyplomowe na kierunku ochrona środowiska. W ramach powierzonych zadań zajmuję się m.in. tematyką obejmującą ochronę środowiska oraz zmiany klimatu. Swoje doświadczenie zawodowe zdobywałem między innymi w ramach udziału w pracach nad programem Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 dotyczących jego zaprogramowania, konsultacji czy negocjacji.

Postępujące zmiany klimatu powodujące coraz częstsze i gwałtowniejsze negatywne skutki dla środowiska, gospodarki oraz jakości życia mieszkańców wymagają podejmowania różnorodnych oraz systemowych działań na rzecz mitygacji i adaptacji do zmian klimatu oraz zapobiegania degradacji środowiska. Wzmożona potrzeba realizacji tychże przedsięwzięć została odzwierciedlona w Polityce Unii Europejskiej wyrażonej w „Europejskim Zielonym Ładzie” i realizujących go strategiach, według których Europa w 2050 roku stać się ma kontynentem neutralnym dla klimatu i w pełni odpornym na jego zmiany. Szybsze dążenie do osiągnięcia wskazanych celów będzie możliwe dzięki nowej perspektywie funduszy unijnych na lata 2021-2027 wdrażanych miedzy innymi w regionalnym programie pn. „Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027”.

Wystąpienie rozpocznie się od przedstawienia krótkiego zarysu polityki unijnej na rzecz zmian klimatu i charakterystyki jej wsparcia w programie Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 wyrażonej następnie w dokumencie stanowiącym jego uszczegółowienie. W następnym etapie prezentacja zostanie skupiona na jego głównym aspekcie jakim jest zakres wsparcia Programu na rzecz adaptacji do zmian klimatu w podziale na poszczególne typy projektów – począwszy od zintegrowanych i systemowych działań adaptacyjnych wynikających m.in. z miejskich planów adaptacji do zmian klimatu, poprzez rozwój mikro i małej retencji wodnej w naturalnych ekosystemach, następnie w ramach urządzeń wodnych oraz kończąc na systemach ratownictwa oraz prognozowania i ostrzegania środowiskowego. Wraz z możliwym zakresem wsparcia wymienione zostaną typy beneficjentów mogących ubiegać się o wsparcie, a także przykładowe kryteria wyboru projektów, których spełnienie wpłynie na wyższą ocenę projektu w ramach naborów. Poza omówieniem zakresu wsparcia każdego z wymienionych typów przedsięwzięć, przedstawione zostaną przykłady rozwiązań adaptacyjnych do zmian klimatu zrealizowanych w Polsce.

Ostatnim elementem prezentacji będzie przedstawienie planowanego harmonogramu naboru projektów w ramach programu Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 odnoszącym się do przedmiotowej tematyki, a także zachęcenie uczestników spotkania do śledzenia informacji o publikowanych naborach projektów na rzecz adaptacji regionu do zmian klimatu w celu skorzystania z oferowanego wsparcia.

Od 2021 r. prezeska spółki Aquanet Retencja Sp. z o.o., utworzonej w celu prowadzenia działalności z zakresu zagospodarowania wód opadowych i roztopowych na terenie m. Poznania. Wcześniej związana ze spółką Aquanet S.A. m.in. jako kierowniczka Działu Wód Opadowych.

Zagospodarowanie wody w miastach stanowi jedno z największych wyzwań tego stulecia. Dotychczas projektowana infrastruktura „deszczówkowa” oparta była na zasadzie jak najszybszego przechwytywania spływu powierzchniowego i jego odprowadzania do odbiornika. Współcześnie, rozwiązania te nie są już adekwatne dla szybko rozwijającego się miasta, poddawanego presji zmian klimatu. Doświadczenia najbardziej rozwiniętych metropolii wskazują, że konieczne jest wdrażanie całkiem nowych rozwiązań, opartych na naturze. W rzeczywistości oznacza to powrót do modelu jaki podpowiada nam sama natura, to znaczy opartych o wykorzystanie zieleni w mieście, poprzez gromadzenie i wykorzystywanie wód opadowych, czy ich infiltrację do gruntu.
W dokumentach Unii Europejskiej, rozwiązania oparte na naturze (nature-based solutions) definiowane są jako rozwiązania oparte i inspirowane przyrodą, które są opłacalne ekonomicznie i dostarczają równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej, a także wspierają adaptację do zmian klimatu.
W swoim wystąpieniu przyjrzę się możliwością zastosowania rozwiązań opartych na naturze w mieście Poznań, uwzględniając uwarunkowania związane z układem zieleni w mieście Poznań, historycznym układem cieków i rowów oraz stopniem zurbanizowania poszczególnych jego części. Na konkretnych przykładach z terenu miasta Poznań zostaną pokazane i omówione możliwe rozwiązania zagospodarowania wód opadowych z zastosowaniem błękitno-zielonej infrastruktury.

Pani Jolanta Ratajczak od listopada 2017 r. pełni funkcję Prezesa Zarządu Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu. Życie zawodowe związała z Inspekcją Ochrony Środowiska, skąd w 2006 r. przeszła do Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego, obejmując stanowisko Dyrektora Wydziału Środowiska i Rolnictwa. Tworzyła jednostkę i przez wiele lat pełniła funkcję Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu.
Została powołana przez Wojewodę Wielkopolskiego w skład Zespołu doradczego do spraw środowiska, który pełni funkcję opiniodawczo-doradczą w sprawach dotyczących środowiska w Wielkopolsce, a także jest pełnomocnikiem Wojewody Wielkopolskiego do spraw inicjatywy „Partnerstwo Odry”. Wchodzi w skład Rady Naukowej Wielkopolskiego Parku Narodowego, jest członkiem Regionalnej Komisji do spraw Ocen Oddziaływania na Środowisko przy RDOŚ w Poznaniu, Zespołu roboczego do spraw „Strategii rozwoju Aglomeracji Kalisko-Ostrowskiej do 2030 roku”, a także Komitetu Sterującego przedsięwzięciem „Life After Coal PL- Wdrażanie Strategii na Rzecz Neutralności Klimatycznej Wielkopolska Wschodnia 2040.”
Była wykładowcą Studiów Podyplomowych: Zarządzanie Środowiskiem na UAM, na Uniwersytecie III wieku w Powiecie Szamotulskim w zakresie administracyjnego zarządzania środowiskiem i ochroną przyrody oraz oceny oddziaływania na środowisko.
Posiada certyfikat weryfikatora systemu EMAS oraz uprawnienia Auditora wiodącego Systemów Zarządzania Jakością ISO 9001:2000. Jest Rzeczoznawcą w zakresie ochrony przed hałasem i wibracjami oraz Biegłym z listy Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w zakresie sporządzania ocen oddziaływania na środowisko i w zakresie prognoz wpływu ustaleń planu zagospodarowania przestrzennego na środowisko.

Podczas konferencji pn. „Klimat i środowisko”, która odbędzie się 19 października 2023 r. na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich w czasie POLECO, WFOŚiGW w Poznaniu zaprezentuje ofertę w zakresie finansowania działań mających na celu zwiększenie retencji, między innymi na terenie miast.

W ramach prezentacji zostaną omówione dwa instrumenty finansowe:

1. Program Priorytetowy „Moja Woda” – pomoc w formie dotacji

2. Nabór wniosków na przedsięwzięcia z zakresu adaptacji do zmian klimatu i ochrony środowiska gruntowo-wodnego – pomoc w formie preferencyjnej pożyczki

Program Priorytetowy „Moja Woda”

Program jest realizowany w latach 2020–2024. Obecnie trwa trzeci nabór wniosków, stanowiący kontynuację dwóch poprzednich naborów, które odbyły się w roku 2020 oraz 2021.

Program Priorytetowy „Moja Woda” skierowany jest do osób fizycznych będących właścicielami, współwłaścicielami lub użytkownikami wieczystymi nieruchomości, na której znajduje się budynek mieszkalny jednorodzinny, z wyłączeniem nieruchomości, dla której udzielono już dofinansowania z Programu „Moja Woda” w ramach poprzednich naborów. Dofinansowanie dotyczy również właścicieli, współwłaścicieli oraz użytkowników wieczystych nieruchomości, na których planuje się budowę, lub na których rozpoczęto budowę budynku mieszkalnego jednorodzinnego, jednak budynki te muszą zostać oddane do użytkowania przed złożeniem dokumentów do rozliczenia.

Dofinansowanie w formie dotacji może wynosić do 80% kosztów kwalifikowanych instalacji wchodzących w skład przedsięwzięcia i nie więcej niż 6 000,00 zł na jedno przedsięwzięcie.

Do kosztów kwalifikowalnych można zaliczyć m.in. zakup, montaż, budowa i uruchomienie instalacji do zbierania wód opadowych i roztopowych, gromadzenia deszczówki w zbiornikach i tzw. „oczkach wodnych”, retencjonowania wód opadowych i roztopowych w gruncie i na dachach, wykorzystywania zebranej wody oraz koszty adaptacji elementów już istniejących.

Nabór wniosków na przedsięwzięcia z zakresu adaptacji do zmian klimatu i ochrony środowiska gruntowo-wodnego

Nabór odbył się w I kwartale 2023 roku. Nabór wniosków na przedsięwzięcia z zakresu adaptacji do zmian klimatu i ochrony środowiska gruntowo-wodnego był skierowany do jednostek samorządu terytorialnego i ich związków, podmiotów świadczących usługi publiczne w ramach realizacji zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, innych podmiotów posiadających osobowość prawną.

W ramach przedmiotowego naboru była możliwość uzyskania pomocy finansowej w formie preferencyjnej pożyczki w wysokości do 100% kosztów kwalifikowalnych i z maksymalnym umorzeniem do 30%.

Jako koszty kwalifikowalne przedsięwzięcia można zaliczyć dostawy, roboty budowlane i usługi niezbędne do uzyskania Efektu ekologicznego związane z gospodarowaniem wodami opadowymi i roztopowymi, w tym między innymi budowę zbiorników retencyjnych naziemnych i podziemnych, adaptację istniejących zbiorników na potrzeby zbiorników retencyjnych, budowę instalacji rozsączającej lub nawadniającej (łącznie z budową zbiorników retencyjnych), budowę instalacji odprowadzającej wody opadowe zebrane z rynien, wpustów do zbiorników (łącznie z budową zbiorników retencyjnych), rozszczelnieniem powierzchni nieprzepuszczalnych (z wyłączeniem dróg i ulic) o minimalnej powierzchni 100 m², budowę, rozbudowę, przebudowę instalacji do odzysku wody szarej.

Zastępca dyrektora w Zakładzie Zieleni Miejskiej w Katowicach. Członek i Inspektor Polskiego Towarzystwa Chirurgów Drzew NOT, Polskiego Stowarzyszenie Dachy Zielone, SAK. Uniwersytet Śląski w Katowicach (doktorat wdrożeniowy). Absolwentka Akademii Rolniczej we Wrocławiu (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy) Wydział -  Rolniczy, Specjalność  - Kształtowanie terenów zieleni.  Absolwentka studiów podyplomowych z surdopedagogiki. W swojej pracy zawodowej zajmowałam się projektowaniem i utrzymaniem zieleni publicznej, wydawaniem pozwolenie w oparciu ustawę o ochronie przyrody, edukacją ekologiczną i nadzorem nad Arboretum Bramy Morawskiej w Raciborzu. Obecnie zajmuję się pracą badawczą w ramach doktoratu wdrożeniowego, dotyczącą implementacji roślin z terenów poprzemysłowych na dachy zielone. Ponadto przewodnicząca zespołu roboczego Miasta Katowice w projekcie UPSURGE Horizon 2020.

Możliwość zastosowania roślin z terenów przemysłowych w rozwoju zielonej infrastruktury miast na przykładzie zielonych dachów

Z raportu ONZ (Revision of World Urbanization Prospects, 2018) wynika, że do 2050 roku ponad 70% ludzi będzie mieszkać na obszarach miast. Rozwój miast na cele mieszkaniowe, handlowe i komunikacyjne przyczynia się do zaniku terenów zielonych. Miasta rozlewają się na tereny wokół nich to powoduje, że coraz więcej terenów rolniczych ulega zabudowie. Proces ten przyczynia się do zmian klimatu oraz utraty różnorodności biologicznej.

Konieczne jest podjęcie działań neutralizujących skutki niszczenia środowiska poprzez ograniczanie zużycia zasobów i presji na środowisko, rozwoju zielonych technologii i zielonej infrastruktury.

Zielona infrastruktura, ZI, definiowana jest w dokumentach KE, jako sieć wzajemnie powiązanych obszarów przyrodniczych, obejmująca tereny zieleni, rodzime zbiorowiska roślinne, które  regulują temperaturę i stosunki wodne oraz wpływają na jakość wody i powietrza, a także na różnorodność biologiczną, mających wpływ na jakość życia jego mieszkańców.

Dachy zielone są częścią zielonej infrastruktury , poprawią jakość życia mieszkańców i są elementem działań mitygacyjnych zmian klimatycznych. Ekstremalne zjawiska pogodowe takie jak wysoka temperatura, nawalne deszcze i długotrwałe susze stanowią duże wyzwanie dla miejskiej zielonej infrastruktury. W związku z tym koniecznością staje się szukanie rozwiązań opartych na naturze (Nature Based Solution-NBS).

NBSy przyczynią się do realizacji globalnych celów, takich jak: łagodzenie zmian klimatu i przystosowanie się do nich. Poprawią również dobrostan ludzi, różnorodność biologiczną i odzyskiwanie zasobów.

Rozwiązania oparte na naturze powinny być: opłacalne, efektywne pod względem korzystania z zasobów, dostarczające korzyści: społeczne, ekologiczne   i ekonomiczne, wspierające adaptację do zmian klimatu oraz przystosowane do warunków lokalnych

Na terenie Śląska jest dużo obszarów poprzemysłowych. Efektem wielu dziesiątków lat eksploatacji i przerobu surowców naturalnych, powstały rozliczne tereny – novel ecosystems, w postaci np. zwałowisk odpadów pogórniczych. Miejsca te stanowią źródło wielu gatunków roślin przystosowanych do ekstremalnych warunków siedliskowych.

Biorąc pod uwagę politykę ograniczania korzystania zasobów, dachy zielone z zaimplementowaną roślinnością z terenów przemysłowych stanowią przyszłość nowych rozwiązań w kreowaniu zielonej infrastruktury w ramach adaptacji miast do zmian klimatu Wyniki badań naukowych potwierdzają duże znaczenie dachów zielonych dla obszarów zurbanizowanych, w:zatrzymywaniu wody opadowej i opóźniania jej spływu, ograniczaniu ilości zanieczyszczeń w powietrzu, poprawie lokalnego mikroklimatu, pozytywnym wpływie na efekt miejskiej wyspy ciepła, wzmacnianiu różnorodności biologicznej i funkcjonalnej miast

(np. Shafique i in. 2018; Burszta-Adamiak i in. 2019; Oberdorfer and Lundholm 2007

Badania finansowe przez Ministerstwo Edukacji i Nauki , w ramach projektu „Opracowanie i wdrożenie funkcjonalnego modelu składu gatunkowego roślin w systemowych zielonych dachach ze względu na utworzenie zielonej infrastruktury w ramach adaptacji miast do zmian klimatu ”. Program doktoratu wdrożeniowego w latach 2021-2025, Uniwersytet Śląski w Katowicach.

W swojej działalności naukowej zajmuje się szeroko pojmowaną dendrologią. Autor bądź współautor, licznych publikacji naukowych i popularyzatorskich, w tym dotyczących zieleni miejskiej i zastosowania pnączy. Emerytowany wykładowca drzewoznawstwa na Wydziale Ogrodnictwa Biotechnologii i Architektury Krajobrazu. Zaangażowany w obronę alei przydrożnych. Opracował ze współpracownikami „Fotograficzną metodę oceny przyrostów drzew” i „Standardy Kształtowania Zieleni Warszawy”. Wieloletni były prezes Polskiego Towarzystwa Dendrologicznego.

Ogrody wertykalne - nauka z praktyką

Jeżeli chcemy wprowadzić rośliny na budynek, to może my to zrobić w trojaki sposób. Po pierwsze − zielony dach (green roof) po drugie − posadzenie pnączy pod ścianą na elewacji (green wall), po trzecie to − zielona ściana(green facade). W przypadku pionowych elewacji mamy do wyboru dwie ostatnie możliwości. Obie te metody mają swoje zalety i wady. Przesuwając się od dzielnic peryferyjnych, w kierunku centrum miasta zauważamy, że kubatura budynków i powierzchnia elewacji szybko rośnie, podczas gdy znacząco ubywa gruntu, na którym można by sadzić rośliny w sposób tradycyjny. Tu znajdą miejsce zielone elewacje. W skrócie najważniejsze zalety systemów zazielenienia budynków są następujące: upiększają otoczenie, oczyszczają powietrze, wykazują zdolności do biofiltracji, redukcją hałas i wibracje, zwiększają bioróżnorodność, oddziałują społeczne i psychologiczne, intensyfikują obieg wody, redukują efekt miejskiej wyspy ciepła, wpływają na temperaturę w budynku, chronią elewacje, podnoszą wartość nieruchomości .

Zielone dachy są najdroższe w założeniu i utrzymaniu, choć pozwalają uzyskać bardzo interesujące efekty, wymagają specjalnie zaprojektowanego lub wzmacnianego stropu budynku.

Niewątpliwie najtańszy i przez to najefektywniejszy sposób zazielenienia budynku to wprowadzenie pnączy na fasady. Rośliny pnące, rosną z reguły w naturalnych podłożach tuż pod ścianami, i po posadzeniu nie wymagają kosztownej pielęgnacji. W ostatnich latach nowe technologie umożliwiają osiągniecie wyjątkowych efektów, a rośliny mogą tworzyć ciekawe formy plastyczne.

Jedną z cech wyróżniających pnącza są bardzo długie i elastyczne pędy, wiele gatunków wspina się bardzo wysoko i w stosunkowo krótkim czasie tworzy ogromną masę liści. Takie właśnie rośliny nadają się do zazieleniania ścian dużych budynków. Wysokość, jaką osiągają pnącza, jest bardzo często ograniczona rozmiarami podpory, liczne z nich, na większej podporze mogłyby sięgnąć znacznie wyżej. W praktyce spotykamy rośliny sięgające ponad trzydziestu metrów. Potrafią pokryć elewację na ponad 500m² i wytworzyć liście o powierzchni ponad 2500m². Oczywiście taka powierzchnia i masa liści oddziałuje na otoczenie odpowiednio do wielkości.

Z pewnością najczęściej stosowanymi bezpośrednio na ścianach pnączami są pnącza samoczepne w tym przylgoczepne winobluszcze: pięciolstkowy - Parthenocissus quinquefolia i trójklapowy - Parthenocissus trcuspidata. , korzenioczepny i zimozielony bluszcz pospolity - Hedera helix. Na podporach wznosi się wysoko do około 25 metrów. Korzenioczepna jest też hortensja pnąca Hydrangea anomala ssp. petiolaris. Praktycznie nie spotyka się dotychczas bardzo interesującej i mniej znanej hortensji przywarki (przywarki japońskiej)- Hydrangea hydrangeoides. Mlin amerykański - Campsis radicans, Dorasta do 10 - 15 m. Obok samoczepnych na ścianach spotkamy też glicynie -Wisteria sp., kokokornaki -Aristolochia sp. i redestówkę bucharską (Auberta) - Fallopia baldschuanica.

W ostatnich latach konkurencją dla systemów pnączy na elewacji (green wall) stały się, tak zwane, zielone ściany (green facade). Niewątpliwie zalety zielonych ścian, w porównaniu do systemów złożonych z pnączy, to większa izolacyjność, a także oddziałująca na otoczenie masa roślin. Większa jest też różnorodność możliwych do zastosowania jednocześnie gatunków i odmian. Walory plastyczne zielonych ścian są cały czas odkrywane. Interesujące efekty można uzyskać wykorzystując rozmaitość barw i faktur roślin zdrewniałych i bylin. Możliwe jest „malowanie” zmiennych w czasie obrazów. Coraz częściej zielone ściany projektowane są też, jako tymczasowe banery reklamowe. Założenie systemów z pnączy jest bez porównania tańsze, zdecydowanie mniejsze jest skomplikowanie całego sytemu. Ogromną zaletą systemów złożonych z pnączy jest też istotnie niższe zużycie wody potrzebnej do utrzymania roślin.

Izabela Dutkowiak – Zastępczyni Dyrektorki Wydziału Klimatu i Środowiska Urzędu Miasta Poznania, przyrodnik, specjalistka ds. kształtowania i ochrony środowiska. Absolwentka Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu – specjalność kształtowanie i ochrona środowiska, Podyplomowych Studiów Prawo Ochrony Środowiska na Wydziale Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Podyplomowych Studiów w zakresie ochrony przed hałasem na Wydziale Elektroniki i Technik Informacyjnych Instytutu Radioelektroniki i Technik Multimedialnych Politechniki Warszawskiej. Posiada ponad 25-letnie doświadczenie zawodowe w zakresie prowadzonych spraw. Autorka książek: „Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko i wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach” oraz „Prawo wodne w procesie inwestycyjnym” (wydawnictwo Presscom Wrocław).

Troska naszych mieszkańców i mieszkanek o ochronę środowiska jest widoczna na co dzień. Podejmowane są wspólne działania w tym zakresie mające na celu zgłębianie tajników przyrody poprzez edukację ekologiczną oraz jeszcze większe uwrażliwienie na otaczające nas piękno.

W tym celu Miasto Poznań jako pierwsze w Polsce wprowadziło dotację celową na tworzenie zielonych dachów i ścian. Wśród wielu zalet posiadania w swoim otoczeniu zielonej ściany czy dachu wymienić należy m.in. poprawę mikroklimatu, zapobieganie stratom ciepła zimą, ochronę przed nadmiernym nagrzewaniem budynku latem, a także podtrzymywanie bioróżnorodności w obliczu zmieniającego się klimatu.

W trakcie trwania programu dotacyjnego Wydział Klimatu i Środowiska Urzędu Miasta Poznania zorganizował bezpłatne warsztaty dla wszystkich zainteresowanych tworzeniem zielonych ścian i dachów. Prezentowane były przykładowe gatunki roślin i ich dobór w zależności od ekspozycji ściany, wskazano na potrzebę przygotowania odpowiedniego podłoża oraz szczegółowego zbadania nachylenia dachu i wytrzymałości konstrukcyjnej.

Poznanianki i poznaniacy, którzy chcą założyć zewnętrzny ogród wertykalny lub zielony dach mogą otrzymać na ten cel dofinansowanie, które wynosi nawet do 100% poniesionych kosztów kwalifikowanych. 

Z dotacji mogą skorzystać osoby fizyczne, prawne, wspólnoty mieszkaniowe oraz przedsiębiorcy. Wszyscy zainteresowani obowiązani są posiadać tytuł prawny do nieruchomości. Dotacja udzielana jest na stworzenie ogrodu wertykalnego lub zielonego dachu na budynkach mieszkalnych jednorodzinnych, wielorodzinnych, gospodarczych wyłącznie na terenie Poznania. 

Zgodnie z przyjętymi uchwałą Nr LXXXIV/1569/VIII/2023 Rady Miasta Poznania z dnia 6 czerwca 2023 r. w sprawie zasad i trybu udzielania dotacji celowej na zadania służące tworzeniu zewnętrznych ogrodów wertykalnych i zielonych dachów na terenie Poznania, zasadami dofinansowywane projekty muszą spełniać określone warunki.

Zewnętrzne ogrody wertykalne muszą spełniać następujące warunki:

• powierzchnia ściany nie może być mniejsza niż 15 m²;

• rośliny powinny być umieszczone na zewnętrznej, pionowej ścianie budynku lub piąć się po niej;

• nasadzenia muszą być podlewane.

Zielone dachy muszą spełniać następujące warunki:

• być dostosowane do możliwości obciążeniowych obiektu;

• maksymalny kąt nachylenia: 30°;

• minimalna powierzchnia: 10 m²;

• warstwa substratu:

- min. 8 cm dla zielonego dachu ekstensywnego,

- min. 30 cm dla zielonego dachu intensywnego

Podjęta przez Radę Miasta Poznania uchwała weszła w życie 28 czerwca 2023 roku. Od początku cieszyła się dużym zainteresowaniem naszych mieszkanek i mieszkańców. Teraz czekamy na efekty wykonanych zielonych ścian i dachów. Czas na rozliczenie projektów do 31 października 2023r.

Pełni funkcję kierownika Pracowni Ekologii Zmian Klimatu na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Interesuje się wpływem klimatu i człowieka na torfowiska. Jego główne obszary zainteresowań koncentrują się na ekologii i paleoekologii mokradeł, ze szczególnym uwzględnieniem mało znanej grupy organizmów - ameb skorupkowych. Jednocześnie pasjonuje się monitoringiem i badaniami eksperymentalnymi w celu lepszego zrozumienia obecnych oraz prognozowania przyszłych zmian w ekosystemach torfowisk. ML czerpie satysfakcję z fotografowania przyrody, głównie mokradeł.

Torfowiskowe rozwiązania oparte na zasobach przyrody: potencjał i przyszłość

Torfowiska zajmują ogółem około. 1,6 mln ha powierzchni Polski (5%) z czego 1,3 mln ha jest odwodniona. W zależności od rodzaju torfu 92,4% powierzchni torfowisk stanowią torfowiska niskie, 3,3% torfowiska przejściowe, natomiast torfowiska wysokie stanowią 4,3% powierzchni. Ponieważ 84,6% jest odwodniona przez co są emiterami gazów cieplarnianych, głównie CO2 do atmosfery. Stan zachowania znajduje odzwierciedlenie w wysokich emisjach z osuszonych i eksploatowanych torfowisk, wynoszących około 34,6 Mt ekw. CO2/rok. Zasoby węgla pierwiastkowego zgromadzonego w torfie w Polsce oszacowano na 2,1 Gt C - przybliżone przeliczenie objętości torfu na zawartość węgla, przy założeniu, że w większości torfowisk w Polsce znajduje się torf niski - w 1 m3 torfu znajduje się ok 75 kg węgla pierwiastkowego (estymacje na podstawie dostępnych danych zawierających powierzchnię i objętość torfu w Polsce. Takie wartości pokazują torfowiska zawierają ponad dwa razy więcej węgla pierwiastkowego niż ten związany w biomasie drzewnej na pniu na obszarze Lasów Państwowych (ok. 923 Mt C). Torfowiska w miastach są często wilgotnymi zielonymi ogrodami. Jednak zasoby torfowisk i innych mokradeł w miastach są słabo poznane. W perspektywie ich progresywnego niszczenia, istnieje ogromna potrzeba inwentaryzacji, zabezpieczenia oraz odtwarzania (restoration). Niezwykle istotna jest ochrona węgla, który jest zabezpieczony w torfowiskach – każde torfowisko/mokradło w mieście powinno podlegać wyjątkowej ochronie. Niestety torfowiska w miastach są często rozkopywane lub zasypywane gruzem. Ich ochrona jest wyjątkowo utrudniona ze względu na ich nieokreślony status - są opisywane zwykle jako nieużytki. Ochrona mokradeł powinna być składnikiem adaptacji miasta do zmian klimatu.

Doktor nauk biologicznych, specjalista herpetolog. Zajmuje się m.in. problematyką ekologii i ochrony płazów w środowisku miejskim. Od ponad dekady działa na rzecz ochrony płazów na terenie Poznania, m.in. w ramach Grupy Traszka (#AkcjaPłotek), stale współpracuje z Klubem Przyrodników Koło Poznańskie oraz Fundacją Dziupla Inicjatyw Przyrodniczych. Zajmuje się również edukacją przyrodniczą. Obecnie pracuje w Zespole Opolskich Parków Krajobrazowych.

Mała retencja a istniejące siedliska gatunków chronionych, czyli przetrwanie płazów tkwi w szczegółach

Płazy są zwierzętami, których przetrwanie w środowisku miejskim w dużej mierze zależy od zarządzania przestrzenią przez jednostki miejskie i instytucje publiczne. Spora część zbiorników wodnych, w których się rozmnażają, jest albo dziełem człowieka, albo podlega zarządzaniu (np. okresowemu czyszczeniu, pogłębianiu, przebudowie w celu zwiększenia zdolności retencyjnych itp.). Obszary te stanowią kluczowe zasoby wchodzące w skład niebieskiej infrastruktury. Po okresie rozrodu, zarówno dorosłe, jak i młode zwierzęta opuszczają jednak wodę, siedlisko rozrodcze, a resztę roku spędzają na lądzie – najczęściej w terenach zieleni miejskiej, ale także na obszarach poprzemysłowych. Co ważne, również w obrębie zielonej infrastruktury, ich funkcjonowanie zależy od zarządzania tymi siedliskami – dotyczy to np. częstotliwości i terminów koszenia, grabienia i usuwania opadłych liści, pozostawiania martwego drewna itp. Większość działań związanych z zarządzaniem siedliskami płazów można przeprowadzić bez szkody dla tych zwierząt; niezbędna jest jednak wiedza na temat ich występowania w danym miejscu i wola, by zmodyfikować zakres lub harmonogram prac tak, by uwzględnić ich potrzeby i cykl roczny. Warto zauważyć, że takie podejście jest wymagane przez prawo – wszystkie gatunki dziko występujących płazów są w Polsce objęte ochroną prawną. Równocześnie należy pamiętać, że zachowanie przyrody w mieście, w jak najlepszym stanie, leży w bezpośrednim interesie mieszkańców. Jednak ochrona bioróżnorodności, w tym płazów, aby była skuteczna, musi mieć wymiar powszechny. W przypadku gatunków chronionych, ich ochrona skupiona jedynie na obszarach objętych ochroną prawną, jak np. użytki ekologiczne, to zdecydowanie za mało. Aby działania były skuteczne, muszą być realizowane w większej skali, łącząc wysiłki wszystkich interesariuszy i biorąc pod uwagę stan zachowania poszczególnych gatunków na podstawie danych z monitoringu przyrodniczego.

W związku z powyższym dobry stan wiedzy o lokalnych populacjach płazów jest kluczowy. Umożliwia uwzględnianie potrzeb tej ważnej grupy zwierząt na początkowym etapie planowania działań czy inwestycji. Podejście oparte na wiedzy eksperckiej jest niezwykle istotne. Dzięki temu podejmowane działania na rzecz szeroko rozumianej ochrony przyrody są znacznie skuteczniejsze, lepiej zaplanowane, i w większości przypadków – bezkosztowe lub znacznie tańsze niż w przypadku działań spóźnionych, wymuszonych na późniejszym etapie przez organy ochrony przyrody lub presję społeczną. Dla wielu polskich miast dane o występowaniu płazów istnieją, ale często są niedostępne dla miejskich planistów i zarządzających przestrzenią: są rozproszone w literaturze naukowej lub zamawianych przez magistraty i inne podmioty, ale później praktycznie nie wykorzystywanych, inwentaryzacjach. Zrealizowany w Poznaniu w latach 2013-2014 projekt „Atlas Płazów Poznania” dostarczył cennych danych o występowaniu płazów w tkance miejskiej. Po dekadzie od jego realizacji można przywołać liczne przykłady na to, jak wykorzystanie (lub nie) informacji dostarczonych w ramach projektu wpłynęło na inwestycje oraz działania realizowane przez miasto i inne podmioty, których realizacja dotykała w mniejszym lub mniejszym stopniu problemu ochrony płazów w mieście.

Doktor nauk biologicznych, inżynier ogrodnictwa (specjalność Kształtowanie Terenów Zielenii), specjalista herpetolog. Zajmuje się problematyką ekologii płazów, w tym m.in. wpływem zanieczyszczeń na rozwój osobniczy tych zwierząt. Inicjator i wieloletni koordynator działań na rzecz ochrony płazów na terenie Poznania w ramach Grupy Traszka (#AkcjaPłotek). Pracownik naukowy w Katedrze Zoologii Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. Autor licznych prac naukowych na temat biologii płazów i gadów, a także opracowań popularnonaukowych. Inicjator i współautor projektu „Atlas płazów Poznania”.

Ochrona zasobów wodnych i płazów a rozwój miasta. Omówienie wybranych projektów zrealizowanych w Poznaniu

Ochrona i zarządzanie zasobami wodnymi na obszarach zurbanizowanych, współcześnie nazywanymi niebieską infrastrukturą, nierozłącznie wiąże się z ochroną i zarządzaniem populacjami płazów oraz ich siedliskami, także w obrębie zielonej infrastruktury. „Atlas Płazów Poznania” (2013-2014) był jedną z pierwszy w kraju prób całościowego zarządzania ich siedliskami na obszarze miejskim. W ramach naszej koncepcji zaproponowaliśmy, w jaki sposób można wpisać potrzebę ochrony płazów w proces zarządzania niebieską i zieloną infrastrukturą w skali całego miasta. Na podstawie najlepszych dostępnych praktyk wyznaczyliśmy sieć buforów ekologicznych obejmujących: kluczowe siedliska lądowe (z ang. aquatic buffer) i podstawowe siedliska lądowe (core habitat). Czy takie podejście pozwala chronić płaz? Zachować ich siedliska? Wspierać ochronę bioróżnorodności w dobie adaptacji do zmian klimatu? Zwiększać, jakość przestrzeni publicznej? Czy aby na pewno jest to możliwe?

W trakcie wystąpienia zostaną omówione studia przypadków, w obszarze inwestycji i działań z zakresu zarządzania przestrzenią w Poznaniu, które w różnym stopniu wiązały się z płazami. Ochronę płazów stosunkowo łatwo włączyć w proces zarządzania w przypadku takich miejsc, w których populacje płazów są dobrze rozpoznane i udokumentowane, a ich funkcjonowanie jest utrwalone w świadomości społecznej lokalnych mieszkańców. Przykładowo w miejscach tych mieszkańcy wybierają się na nocne spacery w celu posłuchania niezwykłego śpiewu ropuch jak to dzieje się w poznańskim Parku Cytadela. Obecnie w Poznaniu wciąż rośnie liczba pozytywnych przykładów przeprowadzenia inwestycji wspierających lokalne populacje płazów: jak budowa sieci zbiorników wodnych w Parku Rataje, czy ponowne nawodnienie stawów na Użytku Ekologicznym Traszki Ratajskie. Podejmowane są też udane prób dostosowania prac z zakresu zarządzania przestrzenią i zielenią do wymagań płazów (m.in. przez Zarząd Zieleni Miejskiej). W niektórych przypadkach działania na rzecz płazów przeprowadzali również prywatni inwestorzy (prace w obrębie fontanny przy CH Avenida i nowo powstały zbiornik na Hipodromie Wola), czy inne podmioty, jak klub łuczniczy (AZS). Niestety jednak wciąż lista problemów do rozwiązania jest dość długa, a nieświadome lub bezmyślne niszczenie siedlisk ma miejsce szczególnie tam, gdzie brakuje lokalnych aktywistów, wyobraźni lub zwyczajnie wiedzy.

Zasadniczo im lepsze rozpoznanie populacji płazów i bardziej rozwinięta świadomość mieszkańców, tym lepsze efekty przeprowadzonych działań. Znacznie więcej problemów pojawia się w przypadku, gdy danych o występowaniu płazów brakuje albo, co gorsza, dane istnieją, ale są ignorowane przez zarządzających aż do momentu, w którym zmiana zakresu inwestycji lub sposobu gospodarowania jest wymuszana przez organy ochrony przyrody, lub społeczności lokalne.

Profesor na Wydziale Architektury Politechniki Poznańskiej, członek Rady Uczelni. Ekspert w zakresie adaptacji miast do zmiany klimatu, błękitno-zielonej infrastruktury i zagospodarowania dolin rzecznych oraz zintegrowanej gospodarki wodnej. Jest członkiem m.in. Interdyscyplinarnego Zespołu Doradczego ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezesie PAN, Rady Klimatycznej UN GCNP, zespołu ekspertów WaterLab OEE i Retencja,pl, a także Rady Konsultacyjnej ds. Ochrony Środowiska i Klimatu przy Prezydencie Poznania.

RETENCJA W KRAJOBRAZIE MIEJSKIM

Zmiana klimatu powoduje intensyfikację ekstremów pogodowych (fale upałów, gwałtowne opady, długotrwałe susze), które w miastach są odczuwane dotkliwiej niż na terenach otwartych. A mimo to, polskie miasta nadal tracą ok 70% zasobów wód opadowych na skutek znacznego uszczelnienia i szybkiego odwadniania. Potrzeba retencji wód opadowych jest już dobrze rozpoznana i znajduje odzwierciedlenie w politykach wodnych i środowiskowych oraz programach ochrony środowiska wielu miast. Jednak większość wdrażanych inwestycji retencyjnych opiera się na rozwiązaniach technicznych (szarych), podczas gdy rozwiązania bliskie naturze (NbS, błękitno-zielona infrastruktura) są często tańsze w budowie i utrzymaniu oraz wielofunkcyjne, dzięki różnorodności świadczonych usług ekosystemowych. Prócz retencji wody i kształtowania przyjaznego mikroklimatu miasta (chłodzenie, zacienianie), NbS tworzą siedliska dla flory i fauny (bioróżnorodność) i aktywują procesy ekosystemowe (np. samooczyszczania wód), sprzyjają ochronie klimatu poprzez sekwestrację CO2, zwiększają walory estetyczne i rekreacyjne. Dają zatem efekt synergii, odpowiadając na różnorodne wyzwania miast wobec kryzysu klimatycznego, środowiskowego i wodnego. Retencja wody w krajobrazie obejmuje zatrzymywanie wody nie tylko w ciekach i zbiornikach, ale również biomasie zieleni miejskiej, w glebie i w zabudowie.
Systemowa retencja wody w miastach powinna rozpoczynać się od źródła (miejsca opadu), poprzez ścieżki spływu, aż do odbiornika. Zabudowa zlewni miejskich wymaga nowych standardów dla architektury i infrastruktury, które muszą kłaść nacisk nie tylko na cyrkularność, ochronę jakości powietrza i efektywność energetyczną, ale również na produktywność ekologiczną i neutralność hydrologiczną. Działania muszą obejmować też modyfikację ścieżek spływu (spływy powierzchniowe, odkrywanie skanalizowanych cieków, zbiorniki retencyjne), by w końcu umożliwić renaturyzację (restoration) odbiorników (nadrzeczne parki buforowe).
Kluczowe znaczenie ma ochrona przed zabudową miejskich torfowisk i dolin rzecznych oraz regeneracja ich ekosystemów. Rezyliencja (odporność) miast zależy od naszej umiejętności przewidywania skutków intensyfikacji ekstremów pogodowych i zapobiegania im z wyprzedzeniem u źródła (w miejscu opadu), a nie tylko reagowania na sytuacje kryzysowe w obszarach akumulacji spływów.

Krzysztof Mączkowski, edukator środowiskowy, ekolog, publicysta, koordynator krajowy Programu Drzewo Franciszka, dyrektor Akademii Biegu Na Rzecz Ziemi, doradca w Uniwersytecie WSB Merito ds. projektów rozwojowych.